Arteterapia stanowi niekonwencjonalną gałąź psychoterapii, opartą na eksplorowaniu pola sztuki, jako przestrzeni sprzyjającej procesowi przywracania zdrowia psychicznego osobom dotkniętym w bliższej lub dalszej przeszłości przez traumatyczne przeżycia i doświadczenia. Sztuka będąca najbardziej ekspresyjnym medium komunikacji, jest najskuteczniejszym narzędziem, które pomaga w dotarciu do pacjenta zamkniętego w swojej emocjonalnej skorupie, zdystansowanego do świata, który postrzega jako źródło osobistego cierpienia. Co najważniejsze, uczestnik sesji terapeutycznych, nie musi być obdarzony talentem twórczym, aspekt estetyczny i diagnostyczny wytworzonych przez pacjenta obiektów artystycznych ma znaczenie drugorzędne, najważniejszą kwestią jest charakter psychoterapeutyczny oraz wglądowy, z którym się wiąże szereg czynników leczących.
Proces zdrowienia u pacjentów jest osiągany dzięki ekspresji oraz relacji terapeutycznej. Opiera się na związku pacjenta z wytworzonym dziełem sztuki i niekiedy konfrontowaniu swego wnętrza innym uczestnikom terapii poprzez własną twórczość. Arteterapia może być urozmaicona jeśli wykorzystuje tzw. aspekt intermedialny, a zatem łączenia ze sobą działań na styku kilku dziedzin artystycznych: malarstwa i poezji, rzeźby i fotografii, muzyki i literatury.
W skrócie opisać można to, co dzieje się na zajęciach jako trójkąt arteterapeutyczny, gdzie trzy boki oznaczają Dzieło-Terapeuta-Pacjent. Poza tradycyjną w terapii, leczącą relacją między dwiema osobami dochodzi jeszcze przestrzeń dzieła. Osoba (pacjent lub klient) biorąca udział w zajęciach arteterapii tworzy owe dzieło. Terapeuta pomaga dostrzegać tworzącemu pewne elementy dzieła, symbole, pozwala wyrazić osobie swoje myśli i emocje, ale nie interpretuje i nie narzuca swego zdania.
Tworzenie w luźnej, nienapiętej atmosferze z pewnością pomoże skupić się na swym wnętrzu i procesie, a nie tylko efekcie pracy, co wpływa na efekt terapeutyczny. Podczas samego procesu tworzenia nie należy jednak mylić pojęć „spontaniczności” z „przypadkowością”. Spontaniczność będzie działaniem bez wcześniejszego pomysłu, ale jej efekt nie będzie przypadkowy, tylko pozwoli wydobyć wnętrze twórcy na zewnątrz:
„Ekspresja wypływa z wewnętrznej potrzeby (…) która istnieje w każdym człowieku i wszyscy posiadają wrodzoną zdolność, dzięki której mogą się wyrażać. Takie stwierdzenie implikuje również fakt, że podczas zabawy malarskiej nikt nie jest ani szczególnie zdolny, ani nieuzdolniony.”
– Arno Stern
Ciekawym faktem będzie to, że poza arteterapią czynną, gdzie uczestnik zajęć tworzy, może mieć miejsce również arteterapia bierna, gdzie uczestnik po prostu obcuje ze sztuką.
Dlaczego arteterapia jest skuteczna?
Wszystko zasadza się na uniwersalnej dla każdego człowieka strukturze myślenia kulturowego. Czy jesteśmy tego świadomi, czy nie, jesteśmy uwikłani w myślenie mityczne, w system przekonań o istnieniu narzędzi, dzięki którym możemy „magicznie” zaklinać rzeczywistość. W myśleniu człowieka, a szczególnie w snach czy fantazjach przebija się silnie świat symboli.
W tym przypadku nie mowa tutaj o amuletach, czy sentymentalnych pamiątkach, ale o produktach naszego artystycznego wysiłku (namalowany obraz, napisany wiersz, uchwycona fotografia), dzięki którym zaczynamy wierzyć, że świat bez nich byłby „mniejszy”, inny. Stąd właśnie pochodzi główne źródło skuteczności arteterapii, otóż przywraca pacjentom poczucie wpływu, własnej wartości, wiarę w to, że dzięki sztuce, można osiągnąć zmianę jakości życia, rozwój osobisty i zrozumienie natury wewnętrznych napięć i problemów. Bardzo ważna jest również lecząca relacja między twórcą, a terapeutą.
Arteterapia może pomóc ludziom lepiej zrozumieć samych siebie, umiejętniej zarządzać zapleczem potrzeb emocjonalnych, osiągnąć progres w relacjach interpersonalnych, zredukować stres i podnieść samoocenę. Może dać nadzieję, energię, pobudzać aktywność oraz tworzy warunki do zmiany przeżywania rzeczywistości.
Źródła:
„Odkrywanie śladu. Czym jest zabawa malarska”, Arno Stern, Wydawnictwo Element, 2016
Film z wykładem dostępny na YouTube: „Arteterapia. Do zdrowia przez sztukę”, Dr Michalina Radzińska, 27.01.2021